Monday, April 25, 2016

ПЕРИОДИЗАЦИЈА НА СПОРТСКИОТ ТРЕНИНГ СПОРЕД ТУДОР БОМПА


Типови на тренажни планови

Организираниот тренер може да ги користи сите или некои од следните тренажни планови: поединечен тренинг, микроциклус, макроциклус, годишен план и четиригодишен план. Терминологијата за планирањето не е иста во целиот свет. Терминологијата со која се служи Тудор Бомпа се користи во неколку држави, вклучувајки ја Германија и некои други англо-саксонски држави. Русите на пример годишниот план го нарекуваат макроциклус, а етапите на тренингот кои траат од 4-8 недели ги нарекуваат мезоциклуси.
Според мислењето на Тудор Бомпа, најважни, најпрактични и најфункционални планови се микроциклусите и годишните планови. Планирањето обично започнува со поставување на долгорочните тренажни параметри кои би требало да се постигнат на крајот на долгиот циклус, како што е четиригодишниот план. Во таквиот план се поставуваат натпреварувачките цели и тренажните фактори за секоја година од планот, потоа се подготвува тренажниот план за тековната година. Врз основа на годишниот план и распоредот на натпреварувањата се поставуваат макро и микроциклусите. Најмала единица на планот е поединечниот тренинг.

Поединечен тренинг

Постојат повеќе типови на поединечни тренинзи и тоа: тренинзи за учење ново, тренинзи за повторување, тренинзи за усовршување на вештините и тренинзи за проценка.
Тренинзите според обликот или организацијата се делат на: групни, индивидуални, мешани и слободни тренинзи.
Основната структура на тренингот се состои од три или четири делови. При поделба на три дела, тренингот се дели на подготвителен (загревање), главен и завршен дел. При поделба на четири дела тренингот се дели на: воведен, подготвителен, главен и завршен дел.

Тренажни циклуси

Тренажните циклуси се однесуваат на краткорочните планови како што се микроциклусите и макроциклусите.
Изразот микроциклус потекнува од грчкиот и од латинскиот јазик. На грчки, micros значи мал, а латинското cyclus подразбира низа од појави кои се редовно повторуваат.
Микроциклусот е најкраткиот тренажен циклус којшто содржи одреден број на поединечни тренинзи и трае неколку денови, обично една недела.
Во спортскиот тренинг микроциклусот е најверојатно најважното функционално средство на планирањето бидејќи неговата структура и содржина го одредуваат квалитетот на тренажниот процес. Сите тренинзи во микроциклусот не се од иста природа. Тие се разликуваат според: целите, волуменот, интензитетот и методите.

Класификација на микроциклусите:
  •          Развоен микроциклус: специфичен за подготвителната фаза. Целта е да се подобрат вештините и да се развијат специфичните биомоторичи способности.
  •      Стресен микроциклус: изненадно зголемување на тренажните барања над оние кои претходно биле тренирани. Се користи во подготвителната фаза. Целта му е да се пробие границата на прилагодба која е постигната во претходната фаза. Овој микроциклус е многу напорен и не треба да се планира пред натпреварувањето. Бидејќи овој микроциклус предизвикува голем замор, пожелно да после него следи регенерациски микроциклус.
  •         Регенерациски микроциклус: го отстранува заморот и ја обновува енергијата. За постигнување на овие цели најдобро е да се применува нискоинтензивен аеробен тренинг. Регенерацискиот микроциклус треба да се организира после серија од важни натпреварувања или после стресен микроциклус.
  •      Микроциклус за постигнување на врв на спортската форма (tapering): кај овој микроциклус се манипулира со волуменот и интензитетот за да се овозможи најдобар настап на главното натпреварување. Ги намалува тренажните барања и ја овозможува суперкомпензацијата.
  •       Натпреварувачки микроциклус


Зборот макро потекнува од грчкиот збор macros, што значи нешто големо. Во методологијата на тренингот, макроциклусот претставува фаза од 2 до 6 недели или микроциклуси. Иако при планирањето на програмата за блиската иднина се користи микроциклусот, макроциклусот дава насока на програмата за тренингот за неколку недели однапред.

Критериумите за одредување на времетраењето на макроциклусите се разликуваат од спорт до спорт. Макроциклусот кој трае 4 до 6 недели вообичаено се користи во подготвителната фаза. Главните критериуми за одредување на неговото времетраење се тренажните цели и типови за овој период. За развој  на биомоторичките способности, времето потребно за усовршување на некои од тие сособности или нивни компоненти може да биде адекватен критериум за одредување на времетраењето на макроциклусот. Ако тренерот планира пробни натпреварувања при крајот на подготвителната фаза, датумите на натпреварите исто така ќе бидат фактор при одредувањето на времетраењето на макроциклусот. Макроциклисуте во натпреварувачката фаза се обично пократки од 2 до 4 недели. Времетраењето на макроциклусот вообичаено зависи од календарот на натпревари. Макроциклусот треба да се структурира така што главното натпреварување ќе биде на крајот од циклусот.

Структурата на макроциклусот треба да се темели на специфичните цели, фазите на тренингот и календарот на натпревари.

Во подготвителната фаза целта на тренингот е да предизвика адаптација на спортистот. Развојните и стресните макроциклуси најмногу одоговараат за овој период. Кај развојниот макроциклус се применува методата на степенесто зголемување на оптоварувањето. Сликата 1. ја прикажува структурата 4:1 каде што оптоварувањето се зголемува во 4 чекори, со една недела за опоравок на крајот на циклусот. Ваква структура се препорачува за почетокот на подготвителната фаза кога спортистот е свеж и одморен.  Макроциклусот со структура 3:1 се препорачува исто така за подготвителната фаза и се комбинира со стресните макроциклуси.



Слика 1. Развоен макроциклус     4:1                         3:1                                 


Стресните макроциклуси треба да се планираат по 2 до 3 пати во подготвителната фаза за да се пробие прагот на адаптација на спортистите.

Календарот на натпреварување ја диктира динамиката на макроциклусот во текот на преднатпреварувачката и натпреварувачката фаза. Тимските спортови кои во сезоната имаат една или две утакмици неделно, применуваат рамномерно оптоварување. Промената на интензитетот се случува во самите микроциклуси. Структурата на макроциклусите во индивидуалните спортови може да биде 4:1, 3:1, 2:1, 1:1, 2:2 или било која друга комбинација.


Макроциклус за опоравување и за доаѓање на спортистите во најдобра форма. Целта на овој макроциклус е да спортистите се растеретат и да тренираат во специфични услови како оние што ќе им претстојат на важното натпреварување. Втората цел на овој макроциклус е да се отстрани заморот и да се овозможи суперкомпензација. Овој макроциклус не треба да е подолг од 2 недели.

Годишен тренажен циклус

Во повеќето спортови годишниот тренажен циклус е поделен на три главни фази: подготвителна, натпреварувачка и преодна. Подготвителната и натпреварувачката фаза понатаму се делат на две подфази кои се разликуваат според задачите. Подготвителната фаза има општа и специфична подфаза, а натпреварувачката фаза обично започнува со кратка преднатпреварувачка подфаза. Понатаму секоја фаза се состои од макроциклуси и микроциклуси.


Спортската изведба зависи од адаптацијата на спортистот, од психолошкото прилагодување на тренингот и натпреварувањето и од степенот на развиеност на вештините и способностите. Времетраењето на фазите зависи од времето потребно за да се подигне нивото на тренингот и на спортската форма. Главен критериум за одредување на времетраењето на секоја тренажна фаза е календарот на натпреварување.

Класификација на годишните планови

Едноставните годишни планови се користеле уште од времето на античките Олимписки Игри. Планирањето постепено станало се пософистицирано кулминирајќи со германските програми во 1936г. кога тренерите освен годишен користеле и четиригодишен план. После втората светска војна СССР започнале да финансираат спортски програми се со цел да преку спортот ја демонстрираат надмоќта на нивниот политички систем.
1965г. Матвејев објавил модел на годишен план кој бил составен врз основа на одговорите на спортистите на кој начин тренирале. Информациите статистички ги анализирал и составил годишен план кој бил поделен во неколку фази, подфази и тренажни циклуси.

Иако годишните планови се разликуваат според специфичноста на спортовите, класификацијата зависи од бројот на натпреварувачките фази. Сезонските спортови како што се: скијање, кануизам и американски фудбал, или спортови со едно натпреварување во годината, користат само една натпреварувачка фаза. Таков годишен план се нарекува моноциклус, бидејќи има само една натпреварувачка фаза има само еден врв. Тој план се дели на: подготвителна, натпреварувачка и преодна фаза. Подготвителната фаза вклучува општа и специфична подфаза.

Моноцикличен годишен план



Натпреварувачката фаза е поделена на мали подфази. Преднатпреварувачка подфаза, која најчесто вклучува само помалку важни натпреварувања, претходи на фазата со главните натпреварувања. Пред најважното натпреварување во годината, тренерот планира две кратки подфази. Првата е подфаза за опоравок со низок волумен и интензитет за да спортистите се одморат и за да настане суперкомпензација пред главното натпреварување. После тоа следи подфаза на специјална подготовка, во која тренерот може да воведе технички и тактички промени. Во текот на подготвителната фаза и преднатпреварувачката подфаза, волуменот на тренингот е поголем, а интензитетот е помал во зависност од спортот. Во овој период треба да доминира квантитетот во работата, за разликата од натпреварувачката фаза кога се нагласува интензитетот и квалитетот на тренингот. Уште нешто важно: како се наближува натпреварувачката фаза, тренажниот волумен се драстично намалува додека интензитетот се зголемува.

Потполно различен пристап имаат спортовите со две одвоени натпреварувачки сезони, како што е атлетиката. Бидејќи се работи за две одвоени натпреварувачки фази, таквиот план се нарекува бицикличен (bi на латински значи два). Бицикличниот план е составен од:
  •          Подготвителна фаза 1, која би требало да биде подолга од втората.
  •          Натпреварувачка фаза 1
  •          Кратка транзициска фаза (1-2 недели) која е поврзана со подготвителната фаза 2
  •          Натпреварувачка фаза 2
  •          Транзициска фаза

Постојат спортови како бокс, борење, гимнастика итн. во текот на годишниот план имаат три големи натпреварувања. Бидејќи секое од тие три натпреварувања е одвоено 3-4 месеци, спортистот може да има три натпреварувачки фази, па таквиот план ќе биде трицикличен.
  •          Долга подготвителна фаза 1
  •          Натпреварувачка фаза 1
  •          Кратка опоравувачка, преодна или подготвителна фаза 2
  •          Натпреварувачка фаза 2
  •          Кратка опоравувачка, преодна или подготвителна фаза 3
  •          Натпреварувачка фаза 3
  •          Преодна фаза

Кога се планира трициклус, најважното натпреварување треба да биде во последниот циклус.

No comments:

Post a Comment