ПЕРИОДИЗАЦИЈА НА СПОРТСКИОТ ТРЕНИНГ

ПЕРИОДИЗАЦИЈА НА СПОРТСКИОТ ТРЕНИНГ

Многу генерации научници, тренери и спортисти отсекогаш се обидувале да изградат таков тренажен систем којшто би овозможил да се постигнуваат најдобри спортски резултати. Во тие настојувања тие се посветиле на решавање на три општи проблеми:

• Како да се изгради ефективен тренажен план за доволно долг период,
• Како да се овозможи оптимална примена на тој план,
• Како да се отствари најповолна комбинација на сите способности на спортистот точно за време на главното натпреварување

Сите три прашања се однесуваат на поимот периодизација на спортскиот тренинг, односно на смислено распоредување на различни тренажни единици (долгорочно, среднорочно и краткорочно планирање на тренажните циклуси и на поединечните тренинзи) за да спортистот ја достигне посакуваната состојба (форма) и да се подготви за постигнување на одредени резултати. Со оглед на тоа дека периодизацијата на тренингот опфаќа многу променливи и зависи од бројни околности, совршен модел за тренинг постои само во теоријата.

Историски развој на периодизацијата на спортскиот тренинг

Планирањето не е ништо ново и не е откриено од Русите како што кажуваат некои автори. Планирањето во наједноставни облици постоело уште од времето на Античките Олимписки Игри. Флавие Филострат (170 - 245г.п.н.е.) напишал неколку прирачници за планирањето и тренингот на грчките олимпијци, при што повеќето се уништени. Еве поради ова планирањето не е новост. Искуството и знаењето кое денес го имаме го опфаќа напредокот од антиката до денес. Многу автори, спортски научници и тренери допринеле за овој напредок. Сите тие заслужуваат признание за она што денес го знаеме. Но темелите на модерната периодизација на спортскиот тренинг се поставени на средината на дваесетиот век. 

Корените на периодизацијата доаѓаат од моделот на Hans Selye, познат како "Генерален адаптационен синдром", којшто го опишува биолошкиот одговор на стрес. "Генералниот адаптационен синдром" ги опишува трите основни фази на биолошката реакција на стресот: а) фазата на аларм, б) фазата на отпорност и в) фазата на исцрпеност.

Периодизацијата на тренингот, која настанала 1950тите години во бившиот Советски Сојуз, како научен поим ја вовел Матвејев во 1964 година. Подоцна концептот на периодизација на спортскиот тренинг се проширил и во Источна Европа, а покасно и во западните земји и остатокот на светот.

Голем допринос за развојот и ширењето на периодизацијата на тренингот има и Романскиот спортски научник Тудор Бомпа.

Модел на периодизација според Матвејев (соодветен за спортисти кои се почетници)

Модификација на моделот според Матвејев (модел за напредни спортисти)

Општо за периодизацијата на спортскиот тренинг

Периодизацијата претставува систематско и организирано планирање на спортскиот тренинг. Целта е да спортистот ја достигне најдобрата можна перформанса (форма) точно за време на најважното натпреварување.

Периодизацијата е една од најважните концепти во тренирањето и планирањето. Изразот потекнува од зборот ,,период", односно го поделува времето на помали сегменти со коишто е полесно да се управува и кои се нарекуваат фази на тренингот.

Периодизацијата се однесува на два важни аспекти. Периодизација на годишниот план која што го дели тој план на помали тренажни фази, притоа на тој начин го олеснува планирањето и водењето на тренингот и го осигурува постигнувањето на најдобрата спортска форма за време на главното натпреварување во годината. Периодизација на биомоторичките способности се однесува на структурирање на фазите на тренингот за да брзината, силата и издржливоста се доведат до највисок степен на тренираност.

Општи карактеристики на периодизација на тренингот - според традиционалниот пристап

Традиционалниот пристап на периодизацијат на тренингот се состои од хиерархиски систем на тренажни единици кои периодично се повторуваат (табела 1.). Горното ниво на тој хиерархиски систем припаѓа на четиригодишниот олимписки циклус. Следното ниво на хиерархијата претставуваат макроциклусите. Макроциклусот обично трае една година, но може да се скрати и на пола година. Макроциклусите се поделени на тренажни периоди. Тренажните периоди имаат клучна улога во традиционалната теорија бидејќи го делат макроциклусот на два големи дела: првиот се однесува на општа прелиминарна работа (подготвителен период); вториот повеќе на подготвителна работа (посебен преднатпреварувачки период) и натпреварување (натпреварувачки период).

Освен тоа, третиот краток период, се остава за активен опоравок и рехабилитација на спортистите. Следните две нивоа во хиерархијата се резервирани за мезоциклусите (средни тренажни циклуси) и микроциклусите (мали тренажни циклуси). Последното ниво во хиерархијата го завземаат поединечните тренинзи и вежбите кои претставуваат основни елементи на целиот тренажен систем.

Табела 1.         Хиерархија и траење на тренажните периоди

Тренажен период	Време на траење	Начин на планирање
Четиригодишен (олимписки) циклус	Четири години – период помеѓу Олимписките игри	Долгорочно
Макроциклус (годишен циклус)	Една година или неколку месеци	Долгорочно
Мезоциклус	Неколку недели	Среднорочно
Микроциклус	Една недела или неколку дена	Краткорочно
Поединечен тренинг	Неколку часови (обично не повеќе од три)
Тренажна вежба	Неколку минути